سوئد و بلژیک در صدر جدول بهترین پاسپورت ها و ایران در رده ۱۹۱ قرار دارند.
بر اساس نتایج اعتبارسنجی موسسه تحقیقاتی بین‌المللی «نوماد کاپیتالیست»٬ پاسپورت سوئدی در رتبه نخست و ارزش پاسپورت ایرانی در حال حاضر از میان ۱۹۹ کشور جهان در رده ۱۹۱ قرار دارد.
شاخص‌هایی چون تعداد کشورهایی که به شهروندان این ۱۹۹ کشور بدون ویزا اجازه ورود می‌دهند٬ امکان داشتن تابعیت دوگانه٬ خوش‌نامی در میان سایر کشورهای جهان٬ میزان احترام به آزادی‌های فردی و عمومی و میزان مالیاتی که دولت از شهروندان مقیم خارج از کشور دریافت می‌کند٬ در رده‌بندی این موسسه دارای اهمیت بوده‌اند.
بر اساس این اعتبارسنجی٬ گذرنامه ایرانی تنها نسبت به گذرنامه‌های سودان، یمن، سوریه، لیبی، پاکستان، اریتره، عراق و افغانستان دارای اعتبار بیشتری است.
گذرنامه افغانستان٬ کشور همسایه ایران٬ به عنوان بی‌اعتبارترین گذرنامه جهان٬ تنها هشت رتبه پائین‌تر از ایران و در انتهای این فهرست ۱۹۹ رتبه‌ای قرار دارد.
در رده‌بندی اعتبارسنجی موسسه «نوماد کاپیتالیست»٬ کشورهای اروپایی سوئد٬ بلژیک، ایتالیا، اسپانیا و ایرلند به ترتیب در رده‌های نخست تا پنجم و ایالات متحده آمریکا در رتبه ۳۵ قرار دارند.
در حالی که شهروندان سوئدی که دارای معتبرترین گذرنامه دنیا معرفی شده و می‌توانند بدون دریافت ویزا به ۱۷۶ کشور و یا قلمرو سفر یا زندگی کنند٬ دارندگان گذرنامه ایرانی تنها می‌توانند بدون نیاز به اخذ ویزا به ترکیه٬ مالزی٬ ونزوئلا٬ بولیوی٬ کومور، جیبوتی، گینه بیسائو، موزامبیک، سومالی٬ تانزانیا و چند کشور دیگر از این دست سفر کنند.
در مقابلِ خوشنامیِ سوئد در میان دیگر ملل و دول جهان٬ امکان داشتن تابعیت دوگانه یا چندگانه شهروندان سوئدی٬ رسمیت داشتن آزادی‌های فردی در بالاترین سطح و امکان زندگی در کشورهای دیگر٬ جمهوری اسلامی به دلیل نقض حقوق بشر و بی‌اعتنایی به تنوعات قومی٬ نژادی٬ مذهبی و جنسیتی همواره مورد انتقاد سازمان‌های بین‌المللی و فعالان حقوق بشر قرار داشته است.
با گذرنامه ایرانی نمی‌توان شهروند جهان شد
حسن روحانی در بحبوحه کارزار انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ در شبکه جهانی «جام‌جم» و در پاسخ به سوالات ایرانیان خارج از کشور گفته بود که «باید بدانید ارزش پاسپورت علامت نوع رابطه ما با دنیاست.»
آقای روحانی افزوده بود که «اگر روابط ما با کشوری بر مبنای احترام متقابل و منافع متقابل، روابط گرمی شد، آ‌ن‌وقت شهروند ایرانی در آن کشور جایگاه دیگری پیدا می‌کند... و پاسپورت هم جایگاه خود را پیدا می‌کند.»
با این وجود این سخنان، «پاسپورت ایرانی» نه‌تنها نتوانسته جایگاهی که وی وعده آن را داده بود کسب کند٬ بلکه این موضوع تبدیل به یکی از محور‌های انتقادی محافظه‌کاران از دولت وی شده است.
نتایج اعتبارسنجی موسسه «نوماد کاپیتالیست» در شرایطی معنادار می‌شود که این رتبه‌بندی را با وضعیت گذرنامه ایرانی پیش از انقلاب اسلامی مقایسه کنیم.
به نوشته روزنامه اطلاعات در شماره روز پنجشنبه ۱۴ ارديبهشت ۱۳۵۷ يعنی تنها ۹ ماه پيش از وقوع انقلاب اسلامی، مسافرت برای ايرانی‌ها به اروپا جز برای کشورهای اروپای شرقی و سوييس و اتريش، بدون ويزا امکان‌پذير بود.
پيش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ و در اواخر حکومت پهلوی، شهروندان ايران می‌توانستند بدون درخواست ويزا به بسياری از کشورهای جهان از جمله بيشتر کشورهای اروپايی سفر کنند.
در آن هنگام کشورهايی مانند فرانسه، آلمان غربی، بريتانيا، ايتاليا، سوئد، ژاپن، کره جنوبی و... از ايرانيان بدون ويزا پذيرايی می‌کردند.
وقوع انقلاب و حمله دانشجويان موسوم به «مسلمان پيرو خط امام» به سفارت آمريکا در تهران و گروگان‌گيری پرسنل آن، آغازگر روند افول پاسپورت ايرانی بود.
سعيد پيوندی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه پاريس پیشتر به رادیو فردا گفته بود: «بی‌اعتباری پاسپورت ايرانی، بخشی مهم از حس تحقير جمعی است که ايرانيان در سراسر جهان با آن روبرو هستند.»
به گفته آقای پيوندی، شهروندان ايرانی وقتی می‌بينند که اعتبارشان تا اين حد در جامعه بين‌المللی پايين است، دچار احساس تفاوت با ديگران و تحقير جمعی می‌شوند. به همين خاطر است که مسئولان حکومتی و حاميان‌شان خيلی تلاش می‌کنند تا اين حس را تسکين دهند و بگويند درست است که دولت‌ها با ما خوب نيستند ولی در عوض ما در نزد افکار عمومی کشورها محبوب هستيم.
